ΦΩΤΟ: Σπύρος Τσαντόπουλος
Συνέντευξη στον Λευτέρη Παπαστεργίου
Πως συνομιλείς με έναν μύθο; Πως ξετυλίγεις το κουβάρι μισού αιώνα πορείας στο θέατρο, τον κινηματογράφο και τη ζωγραφική, έχοντας απέναντι σου έναν άνθρωπο, ο οποίος δεν έχει δώσει, παρά ελάχιστες συνεντεύξεις στη ζωή του; Πως τα αποτυπώνεις όλα αυτά σε ένα απλό χαρτί; Αυτές ήταν οι βασικές μου σκέψεις, βαδίζοντας, πρωί Σαββάτου, προς το Αρχαίο Θέατρο, για να συναντήσω τον Γιώργο Ζιάκα, τον καλλιτέχνη που έχει σημαδέψει με το έργο του τα καλλιτεχνικά δρώμενα της χώρας.
Το προηγούμενο βράδυ έμεινα σχεδόν άυπνος, διαβάζοντας το υπέροχο λεύκωμα που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Θεμέλιο, και στο οποίο αποτυπώνεται η πορεία του Γιώργου Ζιάκα, από τη στιγμή που πάτησε το πόδι του στην πρωτεύουσα, για να φοιτήσει στη Σχολή Καλών Τεχνών, μέχρι σήμερα, που έχει κερδίσει την αναγνώριση, όλων όσων έχουν συνεργαστεί μαζί του, αλλά και όσων έχουν παρακολουθήσει τις δουλειές του.
Το λεύκωμα του, μια πολυτελέστατη έκδοση σχεδόν 600 σελίδων, ταξινομημένη με τις δουλειές του Λαρισαίου σκηνογράφου στο θέατρο, τον κινηματογράφο και τη ζωγραφική, δεν είναι απλά και μόνο η πορεία μιας ζωής, αλλά ένα μεγάλο μέρος της πορείας του θεάτρου και του κινηματογράφου ολόκληρης της χώρας. Το Αρχαίο Δράμα, το Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο , το Παγκόσμιο Θέατρο , ο Κινηματογράφος, η Ζωγραφική, όλα εναλλάσσονται στις σελίδες του λευκώματος, προκαλώντας πραγματικό δέος.
Στο μυαλό μου έχουν μείνει οι φωτογραφίες του νεαρού Ζιάκα, γράφοντας τα χορικά στο σκηνικό της Ηλέκτρας στην Επίδαυρο ή δουλεύοντας στο σκηνικό του Αγαμέμνονα, στο ίδιο θέατρο, το 1965, και μου έρχονται πιο έντονα στο νου, βλέποντας τον να κάθεται απέναντι και να με ρωτά, με ύφος διερευνητικό: «και τώρα, τι θες να πούμε; Εγώ, ξέρεις, δεν μιλάω. Δε νομίζω πως ξέρω πολλά πράγματα για να απαντήσω σε αυτά που συνήθως ρωτάτε εσείς οι δημοσιογράφοι…»
Επιλέγω να ξεκινήσω την κουβέντα μας από το λεύκωμα και την εντύπωση που μου προκάλεσε η πληροφορία, πως ο ίδιος, για να προχωρήσει στην έκδοση του συγκεκριμένου έργου, πούλησε ένα υπέροχο σπίτι που διατηρούσε στη Σκήτη και χρησιμοποίησε τα χρήματα για να συγκεντρωθεί η δουλειά του σε ένα βιβλίο. «Όλοι οι Έλληνες, από γενιά σε γενιά έχουν όνειρο να χτίσουν ένα κεραμίδι για τους ίδιους και τα παιδιά τους. Εσείς κάνατε το αντίθετο…» του λέω.
«Η σχέση μου με τα σπίτια είναι παράξενη», μου απαντά. «Μπορείς να με χαρακτηρίσεις και σπιτόγατο. Χωρίς να το επιδιώκω είχα πάντοτε πανέμορφα σπίτια… Όσον αφορά το συγκεκριμένο ήταν στη Σκήτη. Ερχόμουν επί 17 χρόνια. Εκεί μέσα γλεντήσαμε, χορέψαμε. Τελευταία δεν πολυπήγαινα. Αποφάσισα το σπίτι αυτό να γίνει λεύκωμα. Ήθελα να συμμαζευτεί η δουλειά μου. Δουλειά μισού αιώνα…»
Πόσο δύσκολο ήταν να αποτυπωθεί αυτή η δουλειά σε ένα μόνο βιβλίο;
Η δυσκολία ήταν τι θα αφήναμε έξω. Στεναχωριόμουν πραγματικά όταν αποφάσιζα κάποια δουλειά να μην τη συμπεριλάβω. Όμως έγινε καταπληκτική δουλειά.
Παίρνει μια ανάσα, κατεβάζει μια γουλιά καφέ, αφήνει το μυαλό του να περιπλανηθεί στο παρελθόν. «Γράφω τώρα κάποια κείμενα για την Λάρισα, όπως ήταν παλιά. Το 1944 ήμουν τεσσάρων ετών στη Λάρισα. Θυμάμαι τον βομβαρδισμό της πόλης από τους Γερμανούς, όπως θυμάμαι και την είσοδο των ανταρτών από το ποτάμι. Άραγε τα θυμάμαι ή αποτελούν μέρος των διηγήσεων που άκουγα και έχουν εντυπωθεί στο μυαλό μου;», αναρωτιέται φωναχτά, και κοιτάζοντας με στα μάτια, χαμογελάει. Σκέφτομαι: ένα επαρχιωτόπαιδο, που με το μάλλινο κουστούμι του κατακαλόκαιρο «για χρόνια στο θέατρο πήγαινα με κουστούμι και γραβάτα», λέει ο ίδιος, ανακάλυπτε τον μαγικό κόσμο του θεάτρου. Η Παξινού και ο Μινωτής. Ο Διαγόρας Χρονόπουλος, ο Κώστας Τσιάνος, η Άννα Συνοδινού. Ο Αλέξης Σολωμός. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. Η αποτύπωση του Θεσσαλικού κάμπου στους πίνακες ζωγραφικής. Πως έγιναν όλα αυτά;
Πιστεύετε στην τύχη;
Είχα την πολύ μεγάλη τύχη να γνωρίσω και να δουλέψω με μεγάλες μορφές της τέχνης, και όχι μόνο. Αν θεωρείς τύχη το να συναντάς στη ζωή σου σημαντικούς ανθρώπους, τότε μάλλον είμαι τυχερός.
Τι ρόλο παίζει το ταλέντο;
Το ταλέντο είναι σίγουρα ένα ικανό στοιχείο, ωστόσο αυτό που χρειάζεται είναι η καλλιέργεια του ταλέντου αυτού, μέσω της σκληρής δουλειάς. Εγώ για παράδειγμα, πάντα είχα μεγάλη ευχέρεια να αλλάζω πράγματα για να στήνεται ένα σκηνικό. Παρ’ όλα αυτά δεν έχω κάνει εκπτώσεις στη δουλειά μου
Πως προέκυψε η σκηνογραφία;
Γεννήθηκα για να γίνω σκηνογράφος. Στη σκηνογραφία είναι απαραίτητο να έχεις την αίσθηση του χώρου. Απαραίτητη όμως και η γνώση της ζωγραφικής. Θα πρέπει να προσαρμόσεις τις διαστάσεις των πραγμάτων σε σμίκρυνση, έχοντας ως μέτρο τον άνθρωπο που παίζει. Να βρεις τις κατάλληλες αναλογίες σε σχέση με τον άνθρωπο…
Δάσκαλός σας;
Στη σκηνογραφία ο Βασίλης Βασιλειάδης… Αμέτρητες ιστορίες, αξέχαστα χρόνια…
Θα μου πείτε και για τον Μόραλη;
Ο αγαπημένος μου καθηγητής στη ζωγραφική. Μεγάλος δάσκαλος γιατί μιλούσε απλά… Και φυσικά μεγάλος, πολύ μεγάλος ζωγράφος…
Τόση ώρα που σας ακούω να μιλάτε για τη σκηνογραφία, αναρωτιέμαι ποια υλικά θα χρησιμοποιούσατε για να συνθέσετε το σκηνικό μιας παράστασης που θα είχε ως θέμα τη σημερινή κατάσταση της χώρας.
(Αγριεύει…) Δεν μπορώ να απαντήσω υποθετικά. Το έργο είναι αυτό που πάντα με καθοδηγεί. Δεν είμαι υπέρ της αφηρημένης έννοιας. Ίσως, να έβαζα ως φόντο τα τρία μνημόνια και το τέταρτο που έρχεται; Δεν ξέρω και ειλικρινά δεν μπορώ να απαντήσω έτσι απλά, σε μια τόσο γενική ερώτηση…
Τι είναι αυτό που ζούμε σήμερα στη χώρα;
Σήμερα ζούμε μια Ελλάδα που κυριολεκτικά ισοπεδώνεται. Αυτό ζούμε…
Τι έχουμε να περιμένουμε;
Αυτό που γράφει ο Παλαμάς ίσως: «Και μην έχοντας πιο κάτω άλλο σκαλί / να κατρακυλήσεις πιο βαθιά / στου Κακού τη σκάλα / για τα’ ανέβασμα ξανά που σε καλεί / θα αισθανθείς να σου φυτρώνουν, ω Χαρά / Τα φτερά / Τα φτερά τα πρωινά σου τα μεγάλα!»
Είστε αισιόδοξος άνθρωπός;
Ναι! Είμαι αισιόδοξος άνθρωπος και χαρούμενος. Έχω διάθεση παιδική. Υπάρχουν πρωινά που ξυπνάω και χορεύω. Που πιάνω τον εαυτό μου να τραγουδάει…
Ποια η ευτυχία ενός ανθρώπου;
Δεν ξέρω. Ξέρω όμως πως έχω φίλους! Φίλους που τους αγαπώ και με αγαπάνε!
Ο έρωτας;
Ο έρωτας είναι ευλογία. Ευλογία ακόμα και με τα κακά του…
Ερωτεύεστε;
Ερωτεύομαι ακόμα!
Ποια η συμβουλή σας σε έναν νέο άνθρωπο;
Να είναι τίμιος, ειλικρινής και να κάνει πράγματα που του αρέσουν και αγαπάει. Εγώ παραιτήθηκα από το Πολυτεχνείο για να κάνω τον Μεγαλέξανδρο. Αν κάνεις αυτό που αγαπάς, με όποια δυσκολία, θα πετύχεις.
Η σχέση σας με τα χρήματα;
Ρώτα κανέναν φίλο μου! Οι τσέπες μου ήταν πάντα τρύπιες! Ποτέ δεν είχα μέτρο με τα λεφτά. Πάντα όμως συμπεριφερόμουν σαν πλούσιος. Ότι έδινα περισσότερα μου ερχόταν. Δεν μπορώ τους τσιγγούνηδες.
Φοβάστε τον θάνατο;
Δεν τον φοβάμαι, μέχρι να έρθει. Ίσως φοβάμαι την ταφή. Θα προτιμούσα να με κάψουν και τη στάχτη μου, να την σκορπίσουν, μισή στον Πηνειό και μισή στον Αγιόκαμπο. Θα ήθελα, επίσης, να αφήσω χρήματα στους φίλους μου να κάνουν ένα πάρτι.
Πιστεύετε στο Θεό;
Πιστεύω σε κάποια ανώτερη δύναμη. Μου αρέσει όμως πολύ να ανάβω ένα κερί για τις ψυχές. Πάω πάντα στην εκκλησία κάθε Μ. Παρασκευή… (Ανεβάζει το κεφάλι του και κοιτά ψηλά στον ουρανό) Πιστεύω πολύ στην εσωτερική ομορφιά. Στην καλλιέργεια. Όταν δεν έχεις μέσα σου πράγματα, ασχημαίνεις.
Τι φοβάστε;
Μικρός φοβόμουν το σκοτάδι. Τώρα, θέλω να είμαι όρθιος.
Ποια η αποστολή ενός ανθρώπου;
Να μην κάνει κακό. Να είναι τίμιος. Να είναι χρηστός πολίτης στην κοινωνία που ζεις.
Στη συζήτηση μας παρεμβαίνει ο Σπύρος Τσαντόπουλος, ο οποίος μας προτρέπει να συνεχίσουμε την κουβέντα μας μέσα στο Αρχαίο Θέατρο. Κατεβαίνουμε τα σκαλιά και βρισκόμαστε μέσα στον ιερό χώρο. Τον παρατηρώ πώς κοιτάζει και την παραμικρή λεπτομέρεια. Τον ρωτάω:
Θα θέλατε να στήσετε εδώ μέσα τα σκηνικά μιας παράστασης;
Ναι, θα ήθελα να στήσω τα σκηνικά της πρώτης παράστασης που θα παιχτεί στο Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας. Θα ήθελα να είναι του Θεσσαλικού.
Το μυαλό ταξιδεύει πίσω. Δεκέμβρης 1975. Βαγενά, Τσιάνος, Ζιάκας. Και Χρονόπουλος, Κηλαηδόνης, Ζωγράφος, Μεντή, Αλεξανδράκη, Χαραλάμπους. Και δεκάδες άλλοι Λαρισαίοι που υπογράφουν για το Θεσσαλικό. 26 Δεκεμβρίου ανεβαίνει «Η αυλή των θαυμάτων» του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Το Θεσσαλικό Θέατρο γίνεται το πρώτο Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο της χώρας και παράλληλα φυτεύει τον σπόρο της θεατρικής αποκέντρωσης. «Με το Θεσσαλικό έζησα θριάμβους. Έζησα πραγματικά ευτυχισμένες στιγμές. Με την Ηλέκτρα, πρώτα στον Λυκαβηττό και μετά στην Επίδαυρο… Αξέχαστα χρόνια…»
«Νομίζω πως ήρθε η ώρα να τελειώσουμε», μου λέει και στο μυαλό μου στριφογυρνάνε οι ιστορίες που μου έχει διηγηθεί για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, τα εκπληκτικά γυρίσματα, τους διαλόγους με τους τεράστιους ηθοποιούς που αγάπησε και τίμησε σε όλη του τη ζωή. Τον αποχαιρετώ, ελπίζοντας να μου δοθεί η ευκαιρία να ακούσω κι άλλες τόσες συναρπαστικές ιστορίες που ξεφεύγουν από τα μέτρα του θνητού και εγγράφονται στο συλλογικό υποσυνείδητο μιας ολόκληρης χώρας. Ίσως τελικά, αυτά που έγραψε ο Κώστας Λάνταβος γι’ αυτόν, να περιγράφουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τον Κύριο που μου έδωσε την ευκαιρία να περάσω δυο συναρπαστικές ώρες μαζί του:
Πίνει γουλιά γουλιά το σώσμα της ζωής / ταπεινός δίχως να κάνει επάγγελμα την επιτυχία / αρέσκεται στην ερημιά του μακριά από τη συνάφεια του κόσμου / θιασώτης του ωραίου του κάλλους…