«Στην περιοχή υπάρχει το ρήγμα Λάρισας για το οποίο λίγα πράγματα είναι γνωστά… Επειδή το ρήγμα επηρεάζει τον αστικό ιστό θα πρέπει να μελετηθεί με συστηματικό τρόπο και την δέουσα προσοχή ώστε να μπορέσουμε να έχουμε απαντήσεις σχετικά με τους παρελθοντικούς σεισμούς που έγιναν σε αυτό»
Συνέντευξη στον Γιάννη Ανδρεάκη
Μπορεί να έχουν περάσει κάτι περισσότερο από 18 μήνες, όμως στη συλλογική μνήμη μένει βαθιά χαραγμένος ο σεισμός της 3ης Μαρτίου 2021 και όσα αυτός άφησε… Πρόσφατα, μετασεισμικές δονήσεις – ασθενείς μα αισθητές – υπενθύμισαν πως το σεισμικό φαινόμενο συνολικά θα πρέπει να αποτελεί ένα βασικό στοιχείο για συνεχή μελέτη σε τοπικό επίπεδο, ώστε να επιτευχθεί η πληρέστερη αντισεισμική θωράκιση.
Η larissanet συνομίλησε με τον Λαρισαίο Καθηγητή Γεωλογίας Ιωάννη Κουκουβέλα–που έχει την έδρα του στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών – ώστε αφενός να δοθούν έγκυρες απαντήσεις για όσα απασχολούν τον δημόσιο διάλογο, όπως και να υποδειχθούν σημεία της περιοχής όπου θα πρέπει να εντοπιστεί η μελέτη με βασικό στόχο την πληρέστερη γνώση των δεδομένων.
Αρχικά, ο Καθηγητής είναι σαφώς καθησυχαστικός σε σχέση με τους πρόσφατους μετασεισμούς, καθώς επισημαίνει ότι «η δραστηριότητα αυτή δεν θα πρέπει να αποτελεί στοιχείο ανησυχίας για τους κατοίκους».
Παράλληλα, σε ότι αφορά την περιοχή η οποία επλήγη με σφοδρότητα από τον σεισμό της 3ης Μαρτίου 2021 ο κ. Κουκουβέλας δηλώνει πως «για μια μακρά περίοδο θα υπάρξει σεισμική ησυχία». Πάντως, ενδιαφέροντα είναι τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τη μέθοδο της παλαιοσεισμολογίας, η οποία εφαρμόστηκε τοπικά και κατέδειξε πως «ανάλογοι σε μέγεθος σεισμοί, της τάξης του 6,3, γίνονται κάθε 2500 χρόνια και ο ρυθμός ολίσθησης του ρήγματος είναι της τάξης των 0,25 χιλιοστά/έτος».
Ιδιαίτερη σημασία παρουσιάζει η αναφορά που κάνει ο Καθηγητής Γεωολογίας σχετικά με το ρήγμα Λάρισας για το οποίο επισημαίνει πως «λίγα πράγματα είναι γνωστά» και δηλώνει χαρακτηριστικά:«Επειδή το ρήγμα επηρεάζει τον αστικό ιστό θα πρέπει να μελετηθεί με συστηματικό τρόπο και την δέουσα προσοχή ώστε να μπορέσουμε να έχουμε απαντήσεις σχετικά με τους παρελθοντικούς σεισμούς που έγιναν σε αυτό. Θα μπορούσε με την μεθοδολογική προσέγγιση του σήμερα και την τεχνολογία που διαθέτουμε, ανάλογη αυτής που εφαρμόσαμε στην επικεντρική περιοχή του σεισμού του Δαμασίου 2021, να διερευνηθεί με ακρίβεια».
Κύριε Καθηγητά, να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας από την πρόσφατη επικαιρότητα κατά την οποία καταγράφηκαν στην περιοχή ασθενείς – αλλά σχετικά αισθητές – σεισμικές δονήσεις. Εμπεριέχουν κάποιο στοιχείο ανησυχίας;
Για να περιγραφεί η σεισμική ακολουθία που παρατηρήθηκε και πιθανά θα συνεχιστείγια κάποιο χρονικό διάστημα στην περιοχή του Δαμασίου, πρέπει να δούμε επιγραμματικά τι γνωρίζουμε σχετικά με τους ισχυρούς σεισμούς και τους μετασεισμούς τους. Η σεισμική δραστηριότητα σχεδόν πάντα περιλαμβάνει και την εκδήλωση μετασεισμών. Αυτοί είναι περισσότεροι αμέσως μετά την εκδήλωση του κύριου σεισμού. Όσο απομακρυνόμαστε χρονικά από τον κύριο σεισμό, μειώνεται και η συχνότητα της εκδήλωσής τους. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο για την εκδήλωση τους είναι ότι αυτοί διαρκούν περισσότερο όταν έπονται ενός μεγάλου σε μέγεθος σεισμού. Για να επανέλθουμε όμως στην περίπτωση του σεισμού του Δαμασίου, που έγινε στις αρχές Μαρτίου του 2021,οι μετασεισμοί συνεχίζονται το τελευταίο διάστημα.Αν και η εκδήλωσή τους διήρκεσε περισσότερο από το αναμενόμενο, πλέον είναι μικροί και χρονικά εκδηλώνονται αραιά σε σχέση με τους μετασεισμούς που καταγράφηκαν μετά από τον κύριο σεισμό δηλαδή το Μάρτιο-Απρίλιο του 2021. Άρα για να συνοψίσουμε, η εξέλιξη της σεισμικής δράσης στην περιοχή είναι φυσιολογική και οι μετασεισμοί του καλοκαιριού του 2022 εντάσσονται στην μετασεισμική ακολουθία του ισχυρού σεισμού κατά το 2021. Κατά συνέπεια η δραστηριότητα αυτή δεν θα πρέπει να αποτελεί στοιχείο ανησυχίας για τους κατοίκους.
Καθώς πέρασε ενάμισι χρόνος από τους σεισμούς που ξεκίνησαν στις 3 Μαρτίου 2021, πληγώνοντας περιοχές της Π.Ε. Λάρισας – και με δεδομένο ότι έχετε μελετήσει την εξέλιξη τόσο εκείνη την χρονική περίοδο, όσο και μεταγενέστερα – ποια στοιχεία συνθέτουν το προφίλ του φαινομένου;
Την ώρα της εκδήλωσης των σεισμών του Μαρτίου του 2021 πολλά στοιχεία δεν ήταν γνωστά για το σεισμικό δυναμικό στην περιοχή Δαμασίου και δυτικότερα. Είχε δε θεωρηθεί, αμέσως μετά την εκδήλωση του σεισμού, ότι αυτός συνδεόταν με το γνωστό ρήγμα του Τυρνάβου. Αυτή η πρώτη προσέγγιση αποδείχθηκε στο πεδίο λανθασμένη και γρήγορα η εργασία πεδίου με την συνδυαστική χρήση και δορυφορικών εικόνων επικεντρώθηκε στην περιοχή Δαμάσι-Βλαχογιάννι-Μεσοχώρι-Βερδικούσα. Μέσα σ’ αυτήν την περιοχή διαπιστώθηκε η ύπαρξη πολλών αστοχιών και βλαβών και εκεί βρέθηκαν και δύο ρήγματα που γεωλογικά συνδέονται άμεσα με την εκδήλωση της σεισμικής ακολουθίας. Σήμερα σχεδόν ενάμιση χρόνο από την εκδήλωση των σεισμών η επιστημονική κοινότητα εμπλούτισε τη γνώση της σχετικά με την περιοχή και συγκέντρωσε δεδομένα για τη γεωλογική δραστηριότητα στην περιοχή.Αυτά τα δεδομένα δείχνουν ότι η γεωλογία στην περιοχή του Τυρνάβου είναι ανάλογη με αυτήν της κοιλάδας του ποταμού Τιταρήσιου έως και το Βλαχογιάννι-Μεσοχώρι και δυτικότερα.Επίσης γνωρίζουμε ότι στην περιοχή υπάρχουν ενεργά ρήγματα τα οποία, έχουν χρόνο επανάληψης ισχυρών σεισμών που ξεπερνούν τα 2000 χρόνια. Αυτή η νέα γνώση σχετικά με την περιοχή μας καθησυχάζει κατά το ότι στην περιοχή όπου εκδηλώθηκε ο ισχυρός σεισμός του 2021 για μια μακρά περίοδο θα υπάρξει σεισμική ησυχία.
Η μετασεισμική ακολουθία ήταν αυτή που εσείς αναμένατε και τι έρχεται προσεχώς;
Η ερώτηση αυτή είναι πολύ εύστοχη και από την απάντηση στην συνέχεια ελπίζω ότι θα γίνει κατανοητό ότι σχετικά με την εκδήλωση και την εξέλιξη των σεισμών ακολουθιών ποτέ δεν είμαστε 100% σίγουροι. Σχετικά με το αν μπορούμε να προγνώσουμε με χρονική ακρίβεια πόσο θα διαρκέσουν οι μετασεισμοί αυτό δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί επί του παρόντος. Από την άλλη πλευρά ξέρουμε όμως με βεβαιότητα ότι αν ένας σεισμός έχει μέγεθος 5, οι μετασεισμοί του θα είναι περιορισμένοι στο χρόνο και στην έκταση μέσα στην οποία αυτοί θα εκδηλωθούν. Αυτή η γνώση παραπέμπει σε μια ποιοτική απάντηση για την περιοχή του Δαμασίου, δηλ. οι σεισμοί θα συνεχισθούν χωρίς να μπορούμε να καθορίσουμε την χρονική περίοδο τους.Έτσι θα πρέπει να αναμένονται μετασεισμοί στην περιοχή,που δεν πρόκειται όμως να διαρκέσουν για πολύ ακόμα χωρίς να μπορούμε να πούμε με ακρίβεια ούτε πότε θα εκδηλωθεί ο τελευταίος μετασεισμός αλλά ούτε και ποιο θα είναι το μέγιστο μέγεθός του. Αυτό λοιπόν που θα μπορούσε κάποιος να πει για το μέλλον της σεισμικής δράσης είναι ότι στην περιοχή από το Δαμάσι έως την Βερδικούσα για τα επόμενα πολλά χρόνια δεν πρόκειται να γίνει ισχυρός σεισμός ανάλογου μεγέθους με τον σεισμό του Μαρτίου του 2021. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι σε μια γειτονική περιοχή δεν πρόκειται να γίνει σεισμός.
Πραγματοποιήσατε σειρά μελετών – μεταξύ των οποίων και παλαιοσεισμολογικές – στην περιοχή μας,σε ποιά βασικά συμπεράσματα καταλήξατε;
Το Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας, διαχρονικά έχει ασχοληθεί με την Γεωλογία των Σεισμών. Η ενασχόληση άρχισε εντατικότερα περίπου το 1985 κυρίως και λόγω της γειτνίασης του Πανεπιστημίου μας με την περιοχή του Κορινθιακού Κόλπου. Για τους αναγνώστες σας αξίζει να αναφερθεί ότι η εκδήλωση σεισμών στον Κορινθιακό Κόλπο είναι ένα καθημερινό φαινόμενο. Στην περίοδο αυτή, των σχεδόν τεσσάρων δεκαετιών, αναπτύχθηκε και η μέθοδος της παλαιοσεισμολογίας την οποία το Τμήμα Γεωλογίας την έχει εφαρμόσει σε περισσότερα από δέκα ρήγματα του Ελληνικού χώρου. Αυτή η μεθοδολογία προσπαθεί να απαντήσει σε τρεις παραμέτρους σχετικά με τη συσχέτιση σεισμών και ενεργών ρηγμάτων. Οι παράμετροι αυτές είναι: (Α) Κάθε πότε γίνεται ένας σεισμός, (Β) ποιο είναι το μέγεθος των σεισμών που συνδέονται με ένα ρήγμα και (Γ) ποιος είναι ο ρυθμός ολίσθησης του ρήγματος. Οι απαντήσεις στα τρία αυτά ερωτήματα δεν είναι θεωρητικής φύσεως επειδή εν τέλει βοηθούν τον αρτιότερο σχεδιασμό των τεχνικών έργων. Η μέθοδος στην εφαρμογή της είναι σύνθετη και επίπονη για το λόγο ότι απαιτεί εμπειρία και γνώση διαφόρων γεωλογικών τεχνικών. Για να μην μακρηγορούμε όμως, η παλαιοσεισμολογία στην περιοχή έδειξε ότι ανάλογοι σε μέγεθος σεισμοί, της τάξης του 6,3, γίνονται στην περιοχή κάθε 2500 χρόνια και ο ρυθμός ολίσθησης του ρήγματος είναι της τάξης των 0,25 χιλιοστά/έτος. Συνεπώς η παλαιοσεισμολογία βοηθά με καθοριστικό τρόπο την αντισεισμική θωράκιση της περιοχής.
Υπάρχει επικαιροποίηση εκείνων των μελετών και τί θα μπορούσε να προκύψει μέσα από την συγκεκριμένη δράση για τις τοπικές κοινωνίες, όπως και για την ενημέρωση των Αρχών;
Τα αποτελέσματα της δουλειάς μας στην περιοχή έτυχαν δημόσιας ανακοίνωσης στην Ελασσόνατις αρχές του 2022. Στο ακροατήριο κατά την παρουσίαση υπήρχαν αντιπρόσωποι από όλες τις βαθμίδες της Αυτοδιοίκησης και από τις υπηρεσίες που ασχολούνται με την αντιμετώπιση ανάλογων φυσικών καταστροφών. Μέχρι σήμερα δεν έχουν προκύψει νέα δεδομένα που θα έπρεπε να ανακοινωθούν. Επιπλέον, για την ευρύτερη διασπορά της γνώσης που αποκομίσαμε από την προσπάθειά μας, βρισκόμαστε ως επιστημονική ομάδα στο στάδιο συγγραφής μιας επιστημονικής εργασίας σε διεθνές περιοδικό. Επίσης τα αποτελέσματα αυτά θα ανακοινωθούν στο συνέδριο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας τον προσεχή Οκτώβριο στην Πάτρα.
Σύμφωνα με τη γνώση και την εμπειρία σας, πώς κρίνετε τα ρήγματα που διαπερνούν την Π.Ε. Λάρισας; Είναι επαρκώς θωρακισμένη η περιοχή σε μελλοντικά σεισμικά φαινόμενα;
Αυτή σας η ερώτηση είναι πολύ σημαντική και κρίσιμη μιας και στην περιοχή της Λάρισας έχουν εκδηλωθεί ιστορικοί σεισμοί. Επιπλέον από την ενασχόλησή μου και ως Λαρισαίος με την τοπική γεωλογία αυτό είναι ένα θέμα που θα πρέπει να μας απασχολήσει άμεσα. Στην περιοχή υπάρχει το ρήγμα Λάρισας για το οποίο λίγα πράγματα είναι γνωστά. Σχετικά με αυτό γίνεται κατά καιρούς συζήτηση με βάση παλιές προσεγγίσεις. Επειδή δε το ρήγμα επηρεάζει τον αστικό ιστό θα πρέπει να μελετηθεί με συστηματικό τρόπο και την δέουσα προσοχή ώστε να μπορέσουμε να έχουμε απαντήσεις σχετικά με τους παρελθοντικούς σεισμούς που έγιναν σε αυτό. Θα μπορούσε με την μεθοδολογική προσέγγιση του σήμερα και την τεχνολογία που διαθέτουμε, ανάλογη αυτής που εφαρμόσαμε στην επικεντρική περιοχή του σεισμού του Δαμασίου 2021, να διερευνηθεί με ακρίβεια.Στο θέμα όμως αυτό δεν θα ήθελα να επεκταθώ περισσότερο λόγω της σημασίας και της ιδιαιτερότητας του προβλήματος.
«Στην περιοχή από το Δαμάσι έως την Βερδικούσα για τα επόμενα πολλά χρόνια δεν πρόκειται να γίνει ισχυρός σεισμός ανάλογου μεγέθους με τον σεισμό του Μαρτίου του 2021. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι σε μια γειτονική περιοχή δεν πρόκειται να γίνει σεισμός»
Από 17 έως 19 Οκτωβρίου 2022 θα πραγματοποιηθεί στην Πάτρα το 16ο Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας, θα κάνετε σχετικές ανακοινώσεις σχετικά με το σεισμικό φαινόμενο της 3ης Μαρτίου 2021;
Ναι, θα υπάρξει ανακοίνωση στο συνέδριο σχετικά με την παλαιοσεισμολογική έρευνα στην περιοχή του Μεσοχωρίου. Στo πλαίσιo αυτού του συνεδρίου θα υπάρξει ανταλλαγή απόψεων με τους συναδέλφους που εργάζονται σε ανάλογα θέματα και είμαι βέβαιος ότι θα γίνει ένας εποικοδομητικός διάλογος. Εάν προκύψουν νέα ανακοινώσιμα, θα επανέλθουμε.
Πρόσφατα η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών δημοσίευσε Απολογιστικά Δελτία Κατολισθήσεων για τα έτη 2020 και 2021, σύμφωνα με τα οποία η Θεσσαλία ήταν η περιοχή όπου καταγράφηκαν τα περισσότερα κατολισθητικά φαινόμενα. Γιατί συνέβη αυτό και τι θα πρέπει να γίνει ώστε να υπάρξει προστασία των πληθυσμών, των υποδομών και του φυσικού περιβάλλοντος;
Ο κίνδυνος των κατολισθητικών φαινομένων στη χώρα είναι δεύτερος στη σημασία του μετά από τις επιπτώσεις της εκδήλωσης των σεισμών. Οι κατολισθήσεις συνδέονται κυρίως με μετεωρολογικά φαινόμενα χωρίς να αποκλείεται η εκδήλωσή τους στην περίοδο έντονης σεισμικής δραστηριότητας ή ακόμα και ως αποτέλεσμα ανθρωπογενούς δραστηριότητας π.χ. διάνοιξη δρόμων σε περιοχές προϋπαρχουσών κατολισθήσεων. Η εκδήλωση όμως εκτεταμένων κατολισθήσεων την διετία 2020-2021 στην Θεσσαλία αφορά κυρίως στο μετεωρολογικό φαινόμενο του «Ιανού». Ο Ιανός άφησε «πολλές πληγές» στην ορεινή περιοχή της Αργιθέας και όμορων Δήμων. Τα τελευταία χρόνια και στο θέμα των κατολισθήσεων η τεχνολογία πλέον είναι αρωγός στην γεωλογική ανάλυση αυτών των φυσικών καταστροφών. Με αρωγό λοιπόν την τεχνολογία και με δεδομένο ότι το κλίμα αλλάζει, με ότι αυτό συνεπάγεται, έχω την πεποίθηση ότι η γεωλογία μπορεί να προσφέρει λύσεις.Ποια θα είναι η επιδίωξη; Κατασκευή ασφαλέστερων έργων και ορθολογικών χρήσεων γης.Το αποτέλεσμα θα είναι να μειωθεί η τρωτότητα υποδομών και οικισμών.
Κλείνοντας, ποιά είναι τα μηνύματα που θα θέλατε να στείλετε προς τους πολίτες, την Πολιτεία και τις τοπικές Αρχές;
Τα μηνύματα που θα ήθελα να στείλω στους πολίτες και την Πολιτεία,από την πλευρά της επιστήμης την οποία υπηρετώ, είναι ότι πλέον η επιστήμη προχωρά με γρήγορα και σταθερά βήματα και έχει τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να βοηθήσει την κοινωνία σε σχέση με τις επιπτώσεις της μεταβολής του κλίματος. Αυτό σημαίνει ότι μερικές από τις συνήθειες που πιθανά είχαμε ως πολίτες θα πρέπει να εγκαταλειφθούν και η δράση μας να είναι συντεταγμένη με τους επιστημονικούς και Πολιτειακούς φορείς. Ένα ανάλογο μήνυμα θα μπορούσε να απευθυνθεί και στις Αρχές αφού οι κλιματικές συνθήκες μας θέτουν μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα.Η πρακτική μας πρέπει να προσαρμοσθεί σε νέα δεδομένα. Τι μπορεί να γίνει; Ο σχεδιασμός των έργων να είναι καλύτερα μελετημένος ώστε να μειωθεί η τρωτότητα των υποδομών και των δομημένων περιοχών.