«Πολλές φορές αναρωτιόμαστε γιατί υπάρχουν όλες αυτές οι παθογένειες στην ελληνική οικογένεια και στην ελληνική κοινωνία κατ’ επέκταση. Μα γιατί όλα τα καλύπτουμε με ένα επετειακό- μουσειακό πέπλο και δεν αναλύουμε τίποτα. Είναι ένας τρόπος κι αυτός να χτιστεί η εθνική ταυτότητα και ισχύει για όλο τον κόσμο όχι μόνο για την Ελλάδα».
Συνέντευξη στον Λάμπρο Αναγνωστόπουλο
Ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Ντέλλας βρίσκεται στη Λάρισα εδώ και λίγες μέρες όπου προετοιμάστηκε πυρετωδώς με τους υπόλοιπους συντελεστές για την παράσταση «Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα, μάγισσες και μαγείρισσες της μυστικής Θεσσαλίας».
Η μεγάλη στιγμή έφτασε και η παράσταση θα κάνει πρεμιέρα στην Πειραματική Σκηνή του Θεσσαλικού Θεάτρου, απόψε το βράδυ στις 21:00. Εμπνευσμένος από τη λαογραφία της Θεσσαλίας, καθώς έλκει την καταγωγή του από τα Τρίκαλα, πειραματίζεται πάνω στο έμφυλο ζήτημα.
Την ίδια περίοδο μάλιστα που ανεβάζει τις «γριές» σκηνοθετεί στην Αθήνα το «Γκιακ» του Δημοσθένη Παπαμάρκου. Για τις δυο αυτές παραστάσεις μιλήσαμε με τον Κωνσταντίνο Ντέλλα.
Αναλυτικά η συνέντευξη:
Κωνσταντίνε θα ήθελες να μας συστήσεις την παράσταση «Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα, μάγισσες και μαγείρισσες της μυστικής Θεσσαλίας»;
Σχετίζεται με τη μαγεία και τη μαγειρική, όπως δηλώνει και ο υπότιτλος στην περιοχή της Θεσσαλίας. Υπάρχει μεγάλη παράδοση μαγείας στον συγκεκριμένο τόπο. Για παράδειγμα ξέρουμε τον μύθο της Μήδειας που περνώντας με τον Ιάσωνα για να πάρουν το Χρυσόμαλλο Δέρας, της έπεσε η σακούλα με τα μαγικά βότανα και σκόρπισε πάνω από τη Θεσσαλία, οπότε κάπως έτσι αιτιολογήθηκε και η παράδοση ότι οι γυναίκες της Θεσσαλίας ήταν πολύ ισχυρές μάγισσες. Πρόκειται για μια παράσταση που περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα αναφορών και κειμένων από το «Μαράν Αθά», του Θωμά Ψύρρα μέχρι τα ρωμαϊκά κείμενα του Οβίδιου και τη «Φαρσάλια» του Λουκανού και από τη Μαρούλα Κλιάφα και τις μαρτυρίες γυναικών μέχρι τη Μήδεια που είπαμε.
Ο Θεσσαλικός τόπος αποτέλεσε ουσιαστικά την έμπνευση για την παράσταση;
Ο πατέρας μου είναι από τα Τρίκαλα οπότε υπάρχει μια σύνδεση με τον τόπο αλλά για μένα αυτή η σχέση της γυναίκας με τη φύση, δηλαδή η τεχνογνωσία ποια χόρτα τρώγονται ή ποια είναι θεραπευτικά είναι μαγική.
Κι αυτό είναι κάτι που συνδεόταν αποκλειστικά με γυναίκες μιας άλλης εποχής. Στο μυαλό μου όλο αυτό δένει με το φτιάξιμο της πίτας που είναι το ανακάτεμα των χόρτων. Είναι προσωπικό βίωμα, η γιαγιά μου και οι θείες μου έφτιαχναν πίτα και είναι κάτι πολύ κλασσικό για μένα. Ήθελα λοιπόν η δομή της παράστασης να έχει τα στάδια του φτιαξίματος της πίτας και πάνω σ’ αυτό να γίνει όλη η διαχείριση των κειμένων της παράστασης. Το θέμα της μαγειρικής, δηλαδή ό,τι σχετίζεται με πράγματα εντός του σπιτιού, ήταν καθαρά γυναικεία υπόθεση.
Έχουν αλλάξει σήμερα αυτά; Έχει μείνει κάτι στερεοτυπικό;
Είναι αφελές να θεωρούμε ότι τα στερεότυπα έχουν φύγει γιατί αλλιώς δεν θα λέγονταν στερεότυπα. Θέλω να πω ότι έχουν σημαντική ισχύ για να πούμε ότι απλώς φεύγουν με τον καιρό. Το ότι φεύγει σιγά- σιγά το μοντέλο της γιαγιάς που γνωρίζουμε είναι γεγονός. Αλλάζει νομίζω το σχήμα, η μορφή. Δεν θεωρώ όμως ότι εύκολα φεύγουν όλα τα υπόλοιπα.
Υπάρχει μια καινοτομία κατά την οποία τρεις άνδρες θα προσεγγίσουν το σώμα της ηλικιωμένης γυναίκας. Είναι εύκολο να προσεγγίσει κάποιος το σώμα μιας ηλικιωμένης; Δεν αποτελεί ταμπού;
Υπάρχουν δυο στοιχεία: η μάσκα και το κοστούμι, τα οποία είναι εργαλεία τελετουργικά, τα φοράς και γίνεσαι κάτι άλλο, μεταμορφώνεσαι. Αυτά ως χρηστικά αντικείμενα είναι βοηθητικά. Από εκεί και πέρα το διαφορετικό θα έλεγα είναι ότι θα έρθουν τρεις νέοι άνθρωποι, ηθοποιοί, που είναι 25 και 30 χρονών, και θα δούμε τι έχει αφήσει πάνω τους το δικό τους βίωμα με τις γιαγιάδες τους. Κάθε προσωπικό βίωμα, καλώς ή κακώς, όσο καμιά φορά να έχουμε την τάση να αποποιούμαστε πράγματα, φέρει μια ιστορία.
Τις γιαγιάδες μας τις έχουμε τοποθετημένες κάπου μέσα μας και δεν μπορούμε να τις φανταστούμε σε έναν άλλο ρόλο, ως γυναίκες. Με τις ανάγκες τους, με τους θυμούς τους, με διαφορετικές συμπεριφορές απ’ αυτές που έχουμε στερεοτυπικά μέσα στο μυαλό μας. Μια προσέγγιση της γιαγιάς ως γυναίκα έχει ενδιαφέρον για μένα. Ήθελα πολύ μέσα από τα κείμενα να βγει η φωνή των γιαγιάδων ως γυναίκες. Σ’ αυτό βοήθησαν πολύ τα κείμενα της Μαρούλας Κλιάφα που έχουν την μορφή μαρτυριών του Θεσσαλικού τόπου. Υπήρξαν γενιές γιαγιάδων που έχουν μάθει να ζουν στη σιωπή. Όχι όλες, αλλά στην πλειονότητά τους.
Δεν ρωτήθηκαν ποτέ ως γυναίκες για κάτι, μονάχα είχαν έναν πολύ συγκεκριμένο ρόλο μέσα στην οικογένεια. Αυτή η παράσταση έχει δυναμική γιατί το θέμα της μαγείας, όχι μόνο αυτό της μαγειρικής, συνδέει το θηλυκό στοιχείο με τον έξω χώρο, εκτός σπιτιού.
Έχει να κάνει με μια μυστική δίοδο που βρίσκουν ώστε να ελευθερωθούν από όλη την ανδροκρατούμενη κατάσταση. Να βρουν δηλαδή κώδικες δικούς τους μυστικούς ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν.
Μπορείς να μας αναφέρεις κάποιο περιστατικό από τις πρόβες που κάνατε το προηγούμενο διάστημα;
Χρησιμοποιούμε κάποια στιγμή μια μαρτυρία που λέει ότι όταν οι γυναίκες δεν μπορούσαν να κάνουν παιδί, τις έβαζαν πάνω σε ένα καζάνι με ζεστό νερό στο οποίο έβραζε μακεδονήσι έτσι ώστε να ανοίξει η μήτρα τους. Το διάβασα αρχικά σε μια μαρτυρία που είχε γράψει η Μαρούλα Κλιάφα και υπάρχει στην παράσταση. Έπειτα έτυχε να το βρω ως μαρτυρία γιαγιάς σε άσχετο χρόνο.
Η γιαγιά ενός ηθοποιού της παράστασης, του Γιάννη, το ήξερε. Μας το είπε ο ίδιος, ότι δηλαδή του είπε η γιαγιά του με πολύ φυσικό τρόπο πως συνέβαινε αυτό.
Παράλληλα, αυτή την περίοδο, παίζεται στην Αθήνα η παράστασή σου «Γκιακ» βασισμένη στο βιβλίο του Δημοσθένη Παπαμάρκου. Ένα βιβλίο γροθιά στο στομάχι. Πως αποφάσισες να ασχοληθείς μ’ αυτό;
To «Γκιακ» έχει ενδιαφέρον που τυχαίνει ταυτόχρονα με τις «Γριές». Σ’ αυτό το έργο πραγματεύομαι τη βία μέσα από το αρσενικό της πρόσωπο, δηλαδή τον τρόπο που έχουν φορεθεί κάποια πράγματα εντελώς στερεοτυπικά στον άντρα.
Πρέπει να είναι ήρωας, οικογενειάρχης, στιβαρός, σκληρός και από την άλλη με τις «Γριές» οι γυναίκες που πρέπει να είναι σιωπηλές, ήσυχες, ήρεμες μέσα στο σπίτι. Μιλάμε για δυο κομμάτια που κι εγώ τα φέρω έτσι κι αλλιώς, γιατί θεωρώ ότι φέρουμε τόσο το αρσενικό όσο και το θηλυκό στοιχείο. Έχω ασχοληθεί με το έμφυλο ζήτημα έντονα. Όλη η προσέγγιση του «Γκιακ» έγινε δραματουργικά βγαίνοντας από το χωροχρόνο, δηλαδή δεν αφορά μόνο ανθρώπους που έζησαν πριν 100 χρόνια.
Άξονας είναι το αρσενικό υποκείμενο- στρατιώτης που πατάει πάνω στο μετατραυματικό στρες. Αυτοί οι άνθρωποι, οι παππούδες και οι προπαππούδες μας δεν αναγνωρίστηκαν ποτέ ως βετεράνοι πολέμου, δεν τους δόθηκε ποτέ η δυνατότητα να πούνε ότι δεν είναι καλά. Έπρεπε με το που επέστρεψαν από τον πόλεμο να γίνουν εργάτες, πατεράδες, οικογενειάρχες.
Με κάποιο τρόπο όμως το τραύμα του πολέμου διαιωνίζεται και βγαίνει προς τα έξω. Πολλές φορές αναρωτιόμαστε γιατί υπάρχουν όλες αυτές οι παθογένειες στην ελληνική οικογένεια και στην ελληνική κοινωνία κατ’ επέκταση. Μα γιατί όλα τα καλύπτουμε με ένα επετειακό- μουσειακό πέπλο και δεν αναλύουμε τίποτα. Είναι ένας τρόπος κι αυτός να χτιστεί η εθνική ταυτότητα και ισχύει για όλο τον κόσμο όχι μόνο για την Ελλάδα.
Η ταυτότητα της παράστασης
Σκηνοθεσία – δραματουργία: Κωσταντίνος Ντέλλας
Ηχητικό περιβάλλον – πρωτότυπη μουσική: Αλέξανδρος Κτιστάκης
Επιμέλεια κίνησης: Μαρίζα Τσίγκα
Κατασκευή μάσκας: Μάρθα Φωκά
Ενδυματολόγος: Κωνσταντίνα Μαρδίκη
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαντώ Κατσούγκρη
Διεύθυνση Παραγωγής: Νίκος Γεωργάκης
Ήχος – Φώτα: Νίκος Γεωργάκης – Μάκης Παπατριανταφύλλου – Γιώργος Γκόλαντας
Φωτογραφίες προγράμματος: Παναγιώτης Λαμπής
Φωτογραφίες παράστασης: Αλέξανδρος Ευθυμιόπουλος
Τρέιλερ: Δημήτρης Βάλλας, Life of Film production
Γραφιστική επιμέλεια (αφίσα-πρόγραμμα): Μουτζούρα
Παίζουν οι ηθοποιοί (αλφαβητικά):
Μανούσος Γεωργόπουλος
Πλάτωνας – Γιώργος Περλέρος
Γιάννης Σανιδάς
Παραστάσεις: Παρασκευή και Σάββατο στις 9μ.μ., Πέμπτη και Κυριακή στις 7μ.μ.