Η Άλκη Ζέη μας εξιστορεί την πρώτη της επαφή με τη Λάρισα, το’ 44 όταν ακόμα ήταν λασποχώρι, αλλά και τη συνάντησή της με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ήταν το χάδι που τη διέλυσε…
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΜΠΕΧΛΙΒΑΝΟ
Την Άλκη Ζέη είχαμε τη χαρά και την τιμή να τη γνωρίσουμε εδώ και δεκαετίες όχι μόνο μέσα από τα βιβλία της αλλά και σε πολλές από τις επισκέψεις της στη Λάρισα και να συνομιλήσουμε μαζί της αρκετές φορές. Η θετική αύρα της σε κάθε μας κουβέντα σε παρασύρει σε ένα αξιοζήλευτο ταξίδι στο χρόνο και συνάμα σε προδιαθέτει με μία αισιόδοξη ματιά για το άγνωστο και το απρόσμενο, όπως και για τα νέα της βιβλία. Σήμερα, σε μία εποχή οικονομικής κι όχι μόνο κρίσης η Άλκη Ζέη ελπίζει ότι η Ελλάδα θα βγει από το βούρκο, εκτιμά ότι το τίμημα θα πληρώσουν και πάλι οι νέες γενιές, όπως γίνονταν πάντα με τα λάθη των μεγαλύτερων και επιμένει πως οι πνευματικοί άνθρωποι ότι έχουν αν πουν το λένε με τα κείμενά τους. Η Άλκη Ζέη γεύεται το κάθε της ταξίδι στα σχολεία που την προσκαλούν και λατρεύει τους παθιασμένους δασκάλους που δίνουν πραγματικά ερεθίσματα στα παιδιά μέσω των βιβλίων. Θλίβεται που δεν έχουμε βιβλιοθήκες ούτε στα σχολεία πόσο μάλλον στις γειτονιές και δηλώνει χαρακτηριστικά πως στις βιβλιοθήκες είμαστε πίσω και από τα βόδια!
Η Άλκη Ζέη μας εξιστορεί την πρώτη της επαφή με τη Λάρισα, το’ 44 όταν ακόμα ήταν λασποχώρι, αλλά και τη συνάντησή της με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ήταν το χάδι που τη διέλυσε…
Στη Λάρισα το Δεκέμβρη του ‘44
H συνομιλία μας με την Άλκη Ζέη, ξεκίνησε εξιστορώντας μας την πρώτη της επαφή με την πόλη μας: «Στη Λάρισα έχω έρθει πολύ παλιά, το Δεκέμβρη του’ 44 που η Λάρισα ήταν ένα λασποχώρι. Στην κεντρική πλατεία υπήρχε ένα θέατρο και είχαν μαζευτεί όσοι είχαν φύγει από την Αθήνα και ήταν η Ασπασία Παπαθανασίου, ο Καρούζος, ο Γιώργος Σεβαστίκογλου (σύζυγός της) και κάναν θίασο. Εκεί, μέσα στην πλατεία της Λάρισας, μες τη λάσπη έχασα το παπούτσι μου. Μεγάλη δυστυχία γιατί που να βρεις τότε παπούτσια. Με στείλαν στην επιμελητεία του αντάρτη για να μου δώσει παπούτσια κι αυτοί είχαν μόνον αριστερές αρβίλες γιατί οι Εγγλέζοι, για χιούμορ φαίνεται επειδή ήταν αριστεροί, τους στέλναν αριστερές αρβίλες. Μου δώσανε μία αριστερά αρβίλα κανονικά στο νούμερό μου και μία πιο μεγάλη μεταχειρισμένη για το άλλο πόδι. Έτσι, πέρασα στη Λάρισα μέχρι να γυρίσω πίσω στην Αθήνα. Μου είχε μείνει αυτή η φοβερή εικόνα. Έχω κάτι καταπληκτικές φωτογραφίες με την Ασπασία Παπαθανασίου, την Καίτη Ντιριντάουα στον Πηνειό και είναι τόσο ωραίο το τοπίο και οι φωτογραφίες που νομίζεις ότι ήμασταν εκδρομή. Από τότε που ξαναήρθα άρχισα να τη λέω τη Λάρισα, «μικρό Παρίσι» σε σχέση με ότι ήτανε».
Από το Δεκέμβρη του ’44 μέχρι σήμερα η Άλκη Ζέη ήρθε πολλές φορές στην πόλη μας προσκεκλημένη βιβλιοπωλών και δασκάλων. «Με τον αξέχαστο Ηλία Ευσταθίου (βιβλιοπωλεία Παιδεία), είχα εγκαινιάσει δεν θυμάμαι πόσα βιβλιοπωλεία στη Λάρισα, την Καρδίτσα… Με τον Μιχάλη τον Αργυρίδη είχαμε στενή συνεργασία στα σχολεία και ακόμα ούτε με είχε γνωρίσει όταν πρωτοείχα βγάλει τα βιβλία μου, τότε που με κυνηγούσαν λίγο ως αριστερή. Ο Μιχάλης έγραφε κριτικές και περνούσε στον κόσμο τα βιβλία μου…».
Οι δεσμοί της Άλκης Ζέη παραμένουν στενοί με την πόλη μας μέχρι σήμερα. Προσφάτως παρουσίασε στο βιβλιοπωλείο «Παιδεία» το νέο της βιβλίο «Τα σπανιόλικα παπούτσια» (διηγήματα, εκδόσεις Καστανιώτη) και με αφορμή την έλευσή της στη Λάρισα συνομιλήσαμε για το συγγραφικό της έργο αλλά και τη διαδρομή των τελευταίων επτά δεκαετιών.
Πως προέκυψαν «Τα σπανιόλικα παπούτσια»;
«Στο καινούργιο μου βιβλίο, «Τα σπανιόλικα παπούτσια», είναι το βασικό διήγημα και δεν είναι αυτοβιογραφικό. Τα άλλα είναι κομμάτια αυτοβιογραφικά από πρόσωπα που έχω γνωρίσει τον Βάρναλη, τον Καββαδία, διηγήματα που δημοσιευόταν στο περιοδικό «Λέξη» του Θανάση Νιάρχου και ένα είναι τελείως φρέσκο το έγραψα το περασμένο καλοκαίρι. Και ένα που είναι βασισμένο πάνω σε μία φωτογραφία που μου έδωσε ο Νιάρχος και μου είπε γράψε διήγημα».
Μία φωτογραφία, ένα διήγημα…
«Ναι, μου ‘δωσε τη φωτογραφία και μου ‘πε γράψε διήγημα. Η φωτογραφία ήταν τρία πρόσωπα άγνωστα ή ήταν πρόσφυγες ή βρίσκονταν σε ένα τρένο ή σε μία χώρα που γίνεται πόλεμος».
Η συνάντηση και η σχέση με τον Βενιζέλο…
Στη δεύτερη ιστορία του βιβλίου σας γίνεται αναφορά στη συνάντησή σας με τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο Βαθύ της Σάμου.
«Ήμουν στη Σάμο (στο χωριό Βαθύ) και ο Βενιζέλος ερχόταν να εγκαινιάσει το Ταχυδρομείο και όλοι μου οι θείοι και οι θείες ξεσηκώθηκαν να πάνε γιατί ήταν “Βενιζελικοί”. Από τριών χρονών ήξερα ποιος ήταν ο Βενιζέλος γιατί στο σπίτι οι συζητήσεις έδιναν και έπαιρναν για τον Βενιζέλο. Πήγα με πολύ λαχτάρα να τον συναντήσω και μου χάιδεψε και το κεφάλι και διαλύθηκα. Από τότε δεν τον ξαναείδα παρά μόνον σε φωτογραφίες και ήταν και ο μόνος πολιτικός που είχα στενή σχέση μαζί του.
Νομίζω ότι οι συγγραφείς με αυτά που γράφουν κάνουν το χρέος τους. Δεν χρειάζεται να είναι ούτε πολιτικοί, ούτε βουλευτές, ούτε τίποτα άλλο. Ότι έχουν να πουν το γράφουν στα βιβλία τους».
Στη σημερινή δύσκολη κατάσταση της χώρας μας, πολλοί θα περίμεναν περισσότερα από τους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών.
«Εμένα μου φαίνεται λίγο αστείο αυτό. Τι ήθελαν, οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών να βγουν και να προτείνουνε λύσεις για ένα τόσο καθαρά οικονομικό θέμα, που ο καθένας νομίζει ότι ξέρει και λέει “ότι δεν είναι έτσι” και “πρέπει να γίνει αλλιώς”. Οι πνευματικοί άνθρωποι μέσα από τα βιβλία τους γράφουν τη ζωή».
Πολιτισμός κόντρα στην κρίση
Η κρίση είναι μόνο οικονομική;
«H κρίση είναι όπως σε όλο τον κόσμο νομίζω. Βλέπεται τα θέατρα λειτουργούν, ταινίες προσπαθούν να κάνουν, βιβλία βγαίνουν. Άρα, πολιτιστικά δεν είμαστε και τόσο πίσω, παρόλο που τα χρήματα που δίνουν για τον πολιτισμό είναι αστεία».
Οι νέες γενιές πάντα πλήρωναν τα λάθη των μεγαλύτερων
Οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών μπορεί να αντιστέκονται όπως λέτε, όμως το βάρος της οικονομικής κρίσης θα κληθούν να το πληρώσουν οι νέες γενιές που θα το κληρονομήσουν.
«Πάντα, κάθε εποχή οι νέες γενιές πληρώνανε για τα λάθη των μεγαλύτερων. Άλλοι σκοτώνονταν για λάθη μεγαλύτερων. Αν πάρουμε τον Εμφύλιο και τη μετά τον Εμφύλιο εποχή, οι νέοι και σκοτώνονταν και δυστυχούσαν.
Είναι μία δύσκολη κατάσταση αλλά νομίζω η Ελλάδα έχει περάσει πολλές φορές δύσκολες καταστάσεις. Ελπίζω, πάλι, ότι θα βγούμε από το βούρκο.
Ξέρετε έχει γίνει μία συνήθεια στην Ελλάδα να έχουμε μία ζωή πάνω από τις δυνάμεις μας, με τις κάρτες, τα δάνεια να κάνουμε γάμους στα κτήματα… Βλέπεις να τα επιλέγουν οικογένειες με μέτρια εισοδήματα. Κάναμε πολλά πράγματα πάνω από τις δυνατότητές μας. Και τώρα όλα αυτά πληρώνονται. Εκτός από την ευθύνη των πολιτικών υπάρχει και η ατομική ευθύνη».
Μετά από τριάντα χρόνια αλλάξατε και εκδοτικό οίκο…
«Είναι όπως ένα ανδρόγυνο που έχει ζήσει τριάντα χρόνια και έχει ζήσει καλά, φτάνει μία στιγμή που λέει: «δεν πάει άλλο». Xωρίς να υπάρχει κι ένας λόγος τόσο σοβαρός, αισθάνεται την ανάγκη μιας αλλαγής. Την αισθάνθηκα αυτή τη στιγμή, το μέλλον θα δείξει…»
Στο Μεταίχμιο τώρα, του Φαρσαλινού Νώντα Παπαγεωργίου…
«Ναι, στο Μεταίχμιο…»
Έχετε κι άλλα κείμενα στα συρτάρια σας. Να περιμένουμε νέο βιβλίο;
«Eλπίζω, όσο το μυαλό μου δουλεύει θα γράφω».
Οι παθιασμένοι δάσκαλοι κεντρίζουν τα παιδιά
Τι έχετε αποκομίσει από τις περιοδείες σε όλη την Ελλάδα;
«Eίτε σε μεγάλη πόλη είσαι, είτε σε απομονωμένο χωριό, είτε σε ιδιωτικό ή δημόσιο σχολείο εκείνο που παίζει ρόλο είναι ο παθιασμένος δάσκαλος που δεν λογαριάζει ώρες, που δίνει τη ζωή του. Αυτός κάνει τα παιδιά να διαβάζουν τα βιβλία. Με όλο το φόρτο που έχουνε με τα μαθήματα, τα φροντιστήρια, το ίντερνετ κ.α. το βιβλίο θα είχε παραμεριστεί εάν δεν ήταν αυτοί οι δάσκαλοι και δεν τους λέει και κανείς μπράβο».
Έχετε συναντήσει τέτοια φωτεινά παραδείγματα;
«Σε όποιο σχολείο πηγαίνω, συναντώ περίφημους δασκάλους γιατί σ΄αυτές τις τάξεις έχουν διαβάσει βιβλία. Μπορώ να πω ότι όλοι οι δάσκαλοι της Ελλάδας είναι περίφημοι γιατί σ΄αυτά τα σχολεία πηγαίνω.
Και κάθε μικρό μέρος έχει κάτι το ξεχωριστό».
Τα books απειλούν το βιβλίο;
«Δεν νομίζω, γιατί ένας που διαβάζει πολύ δεν θα τον βολέψει καθόλου να περνάνε τα γράμματα μέσα από την οθόνη. Άλλο είναι να πάρεις το βιβλίο να το ξεφυλλίσεις, να το πάρεις στο κρεβάτι σου και να το διαβάσεις. Αυτοί που δεν διαβάζουν μπορεί να ρίξουν μία ματιά στα ηλεκτρονικά βιβλία και να τους κινήσει την περιέργεια να αγοράσουν και κανένα βιβλίο».
Σταδιακά κερδίζουν έδαφος τα ακουστικά βιβλία με τα οποία δίνεται προσβασιμότητα σε όλα τα άτομα.
«Aυτό είναι πολύ σπουδαίο για τα άτομα με προβλήματα όρασης. Αλλά και όταν ο δάσκαλος διαβάζει ένα βιβλίο στα παιδιά, στην τάξη, τότε το αναζητούν και το αγοράζουν. Ίσως και τα ακουστικά βιβλία να κινήσουν και την περιέργεια».
«Στις βιβλιοθήκες είμαστε πίσω από τα βόδια»
Στην Ελλάδα έχουμε πολλούς τίτλους βιβλίων. Ποιοτικά που βρισκόμαστε σε σχέση με το εξωτερικό;
«Σε σχέση με τα βιβλία που βγαίνουν και με τους συγγραφείς, είμαστε πολύ καλά. Δεν είμαστε πολύ καλά στις βιβλιοθήκες. Στο εξωτερικό δεν υπάρχει όχι σχολείο, ούτε γειτονιά χωρίς βιβλιοθήκη. Εκεί είμαστε πίσω από τα βόδια».
Σας ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Διαβάστε επίσης:
Μελέτη για την Ζέη από τον Μ. Αργυρίδη
Ο Μ. Αργυρίδης για την Άλκη Ζέη
Άλκη Ζέη: Χρειαζόμαστε ελπίδα…
15 χρόνια χωρίς τον Ηλία Κ. Ευσταθίου
Η πρόταση της Άλκης Ζέη για τη Λάρισα…